İran’da yaşananlar evvelkilerden hem kapsamı birebir vakitte mühleti açısından çok farklı, görülebileceği üzere. Özgürlük kalkışmasında neredeyse üç ay dolmak üzere. Ülkede rejimin artık yönetemez, halkın da yönetilemez olduğu bir “milli kriz” ortamı var. Geriye dönüş, yavaşlatılsa bile, artık durdurulacak üzere değil.
Kalkışmanın topyekun bir isyana –şimdilik– dönüşememesinin niçinleri içinde ülke ortasındaki muhaliflerin bir ortaya gelemeyişleri de var, öteki niçinlerin yanı sıra. Bunları konuşmalı olağan fakat sanki şu “İran muhalifleri”nin kimler olduğunu hakikaten biliyor muyuz? Ona da bakmak lazım. Çoğumuzun ismini bilmediğimiz kıymetli beş muhalif küme var ülke arasında/haricinde. Bunlara, sorulduğu için söylemiş olduğimde, muhataplarımı şaşırtan Şah yanlısı küme da dahil. Ondan başlayalım bu biçimde.
Şah Farashgard örgütü
Ülkedeki Şah yanlılarının oluşturduğu muhalif küme Farashgard (Canlanma) ismini taşıyor. ABD ile Kanada‘nın yanı sıra birtakım Avrupa ülkelerinde de destekçileri var. Sürgündeki son Şah İstek Pehlevi’yi başkanları olarak görüyor küme mensupları. Laik, hem dini idareye birebir vakitte marksistlere karşı bir çizgiye sahip. Şiddet içermeyen bir aksiyon biçimini savunan küme daha fazlaca sivil itaatsizlik davetleriyle ismini duyurdu ülke ortasında. Bugünkü örgütsel yapısı Aralık 2017 ile Ocak 2018’deki rejim zıddı şovların akabinde sürgündeki tıpkı görüşe sahip kümelerin birleşmesinden doğdu. Tesirli olmadıkları söylenemez.
Halkın Mücahidleri
Türkiye’de ismi en yeterli bilinen muhalif küme tahminen de budur. Şimdilerde eşinin mevtin akabinde Meryem Recavi’nin yönettiği örgütün İran’da hatırı sayılır bir gücü var. Hem Marksist tıpkı vakitte İslami kıymetlerle karışık bir ideolojsi olan örgütün silahlı kanadı da mevcut. Humeyni öncülüğündeki Şah tersi “devrim”de yer alan örgüt kısa bir süre daha sonra rejim tarafınca düşman ilan edildi. Örgütün onu kıymetli kılan özelliği tüm İranlı muhalif kümeleri 1980’lerin başında İran Ulusal Direniş Kurulu ismi altında bir ortaya getirebilmesidir. Konsey’in denetimini büsbütün ele geçirince biroldukça bileşen buna itiraz edip ayrıldı. En kıymetli hareketlerini 1986-2003 yılları içinde gerçekleştiren örgüt uzun müddettir İran topraklarında sabotaj hareketleri yapıyor.
İKDP: bir daha
Halkın Mücahitleri’nden daha sonra bir daha yakından bildiğimiz ikinci muhalif örgüt İran Kürdistanı Demokrat Partisi (IKDP) natürel ki. Federal bir İran ortasında ulusal haklarının verilmesi çabasını sürdüren küme 1945’ten beri var. Humeyni’nin “devrim”inde yer almış, fakat Kürtlerin ulusal taleplerine karşılık verilmediği için muhalif saflara geçmiş, “Devrim”den çok kısa bir süre daha sonra da, Mart 1979’da başarısız bir Kürt isyanı başlatmıştı. 1990’lara kadar küçük çaplı hareketler gerçekleştiren örgütün kıymetli başkanı Abdurrahim Kasımlo (tüm Kürt örgütleri ortasındaki en entelektüel kişilikti) 1989’da Viyana’da İran bilinmeyen servisi casuslarınca yardımcısı ile bir arada katledildi. Yaklaşık yirmi yıl boyunca başkansız kalan örgüt 2016’da küçük çaplı hareketlerle kendini bir daha gösterdi.
Arap hakları gayreti için
Çok fazla haberdar olmadığımız bir mevzu da İran’da yaşayan Arapların bağımsızlık talebiyle sürdürdükleri gayrettir. İran’ın güneybatısındaki Huzistan eyaletinde faaliyet gösteren Ahvaz’ın Kurtuluşu için Arap Uğraş Hareketi (ASMLA) 1999’da kuruldu. 2015 yılında bölünen örgütün biri Danimarka’da başkası Hollanda’da birbirine rakip iki kolu var. İkisinin de sahip çıktığı Muhiddin Nasır Şehitler Tugayı 2005 yılından bu yana Huzistan’daki petrol, gaz tesislerine, güvenlik güçlerine, bankalara akın hareketleri düzenliyor. Tugay 300 silahlı militana sahip.
Belucistan: Patlamaya hazır bomba
İran rejimine karşı olan, Ceyş ül Adl (Adalet Ordusu) örgütü İran’ın güneydoğusundaki Belucistan’da özerklik isteyen Selefi bir milliyetçi küme. Bir diğer kıymetli Beluci örgüt olan Cundullah’tan koptu. Kurucusu Abdülmelik Rigi’nin 2010’da idam edilmesinden daha sonra Cundullah”ın gerilemesi üzerine (ama şu sıralar bir daha aktif olmuştur) en etkin örgüt durumuna gelmiştir Ceyş ül Adl. Ağrılıklı olarak Belucilerin ağır olduğu yerlerde İran güvenlik güçlerine ataklar gerçekleştiriyor.
bir daha de bu örgütlerin İran’daki kalkışmadaki rollerinin ya da tesirlerinin oranı nedir bilemem. Emelleri, gayeleri birbirinden farklı olağan olarak. Bugün yalnızca “özgürlük” talebiyle sokaklara çıkan halkın bu talebinin önüne kendi isteklerini koymaları halinde rejimin eline büyük koz verebilirlerdi. Ne keyifli ki bunu yapmadılar. En azından şimdilik.
Tabii, Humeyni rejiminin, önderlerini de üyelerini de vahşice katlettiği İran Komünist Partisi Tudeh ile Marksist Halkın Fedaileri Örgütü (Fedaiyan) hala hürmetle anılan kümeler. İran ortasında nicel olarak zayıf olsalar da nitel olarak epeyce etkililer. Tudeh ile Fedaiyan halkların kardeşliği/sosyalizm prensibiyle davrandıkları için kalkışmada yer alanların tüm talepleriyle uyumlu olan kümeler. Şayet onlar düşünsel olarak tesirli olursa özgürlük gayreti gerçek manasına kavuşur.
Çünkü İran’ın parçalanma tehlikesi var. Özgürlüğü kazandıktan daha sonra dağılmayı Tudeh ile Fedaiyan durdurabilir.
Anlamak isteyen bu iki örgütün yazdıklarına, yayınlarına baksın.
Kalkışmanın topyekun bir isyana –şimdilik– dönüşememesinin niçinleri içinde ülke ortasındaki muhaliflerin bir ortaya gelemeyişleri de var, öteki niçinlerin yanı sıra. Bunları konuşmalı olağan fakat sanki şu “İran muhalifleri”nin kimler olduğunu hakikaten biliyor muyuz? Ona da bakmak lazım. Çoğumuzun ismini bilmediğimiz kıymetli beş muhalif küme var ülke arasında/haricinde. Bunlara, sorulduğu için söylemiş olduğimde, muhataplarımı şaşırtan Şah yanlısı küme da dahil. Ondan başlayalım bu biçimde.
Şah Farashgard örgütü
Ülkedeki Şah yanlılarının oluşturduğu muhalif küme Farashgard (Canlanma) ismini taşıyor. ABD ile Kanada‘nın yanı sıra birtakım Avrupa ülkelerinde de destekçileri var. Sürgündeki son Şah İstek Pehlevi’yi başkanları olarak görüyor küme mensupları. Laik, hem dini idareye birebir vakitte marksistlere karşı bir çizgiye sahip. Şiddet içermeyen bir aksiyon biçimini savunan küme daha fazlaca sivil itaatsizlik davetleriyle ismini duyurdu ülke ortasında. Bugünkü örgütsel yapısı Aralık 2017 ile Ocak 2018’deki rejim zıddı şovların akabinde sürgündeki tıpkı görüşe sahip kümelerin birleşmesinden doğdu. Tesirli olmadıkları söylenemez.
Halkın Mücahidleri
Türkiye’de ismi en yeterli bilinen muhalif küme tahminen de budur. Şimdilerde eşinin mevtin akabinde Meryem Recavi’nin yönettiği örgütün İran’da hatırı sayılır bir gücü var. Hem Marksist tıpkı vakitte İslami kıymetlerle karışık bir ideolojsi olan örgütün silahlı kanadı da mevcut. Humeyni öncülüğündeki Şah tersi “devrim”de yer alan örgüt kısa bir süre daha sonra rejim tarafınca düşman ilan edildi. Örgütün onu kıymetli kılan özelliği tüm İranlı muhalif kümeleri 1980’lerin başında İran Ulusal Direniş Kurulu ismi altında bir ortaya getirebilmesidir. Konsey’in denetimini büsbütün ele geçirince biroldukça bileşen buna itiraz edip ayrıldı. En kıymetli hareketlerini 1986-2003 yılları içinde gerçekleştiren örgüt uzun müddettir İran topraklarında sabotaj hareketleri yapıyor.
İKDP: bir daha
Halkın Mücahitleri’nden daha sonra bir daha yakından bildiğimiz ikinci muhalif örgüt İran Kürdistanı Demokrat Partisi (IKDP) natürel ki. Federal bir İran ortasında ulusal haklarının verilmesi çabasını sürdüren küme 1945’ten beri var. Humeyni’nin “devrim”inde yer almış, fakat Kürtlerin ulusal taleplerine karşılık verilmediği için muhalif saflara geçmiş, “Devrim”den çok kısa bir süre daha sonra da, Mart 1979’da başarısız bir Kürt isyanı başlatmıştı. 1990’lara kadar küçük çaplı hareketler gerçekleştiren örgütün kıymetli başkanı Abdurrahim Kasımlo (tüm Kürt örgütleri ortasındaki en entelektüel kişilikti) 1989’da Viyana’da İran bilinmeyen servisi casuslarınca yardımcısı ile bir arada katledildi. Yaklaşık yirmi yıl boyunca başkansız kalan örgüt 2016’da küçük çaplı hareketlerle kendini bir daha gösterdi.
Arap hakları gayreti için
Çok fazla haberdar olmadığımız bir mevzu da İran’da yaşayan Arapların bağımsızlık talebiyle sürdürdükleri gayrettir. İran’ın güneybatısındaki Huzistan eyaletinde faaliyet gösteren Ahvaz’ın Kurtuluşu için Arap Uğraş Hareketi (ASMLA) 1999’da kuruldu. 2015 yılında bölünen örgütün biri Danimarka’da başkası Hollanda’da birbirine rakip iki kolu var. İkisinin de sahip çıktığı Muhiddin Nasır Şehitler Tugayı 2005 yılından bu yana Huzistan’daki petrol, gaz tesislerine, güvenlik güçlerine, bankalara akın hareketleri düzenliyor. Tugay 300 silahlı militana sahip.
Belucistan: Patlamaya hazır bomba
İran rejimine karşı olan, Ceyş ül Adl (Adalet Ordusu) örgütü İran’ın güneydoğusundaki Belucistan’da özerklik isteyen Selefi bir milliyetçi küme. Bir diğer kıymetli Beluci örgüt olan Cundullah’tan koptu. Kurucusu Abdülmelik Rigi’nin 2010’da idam edilmesinden daha sonra Cundullah”ın gerilemesi üzerine (ama şu sıralar bir daha aktif olmuştur) en etkin örgüt durumuna gelmiştir Ceyş ül Adl. Ağrılıklı olarak Belucilerin ağır olduğu yerlerde İran güvenlik güçlerine ataklar gerçekleştiriyor.
bir daha de bu örgütlerin İran’daki kalkışmadaki rollerinin ya da tesirlerinin oranı nedir bilemem. Emelleri, gayeleri birbirinden farklı olağan olarak. Bugün yalnızca “özgürlük” talebiyle sokaklara çıkan halkın bu talebinin önüne kendi isteklerini koymaları halinde rejimin eline büyük koz verebilirlerdi. Ne keyifli ki bunu yapmadılar. En azından şimdilik.
Tabii, Humeyni rejiminin, önderlerini de üyelerini de vahşice katlettiği İran Komünist Partisi Tudeh ile Marksist Halkın Fedaileri Örgütü (Fedaiyan) hala hürmetle anılan kümeler. İran ortasında nicel olarak zayıf olsalar da nitel olarak epeyce etkililer. Tudeh ile Fedaiyan halkların kardeşliği/sosyalizm prensibiyle davrandıkları için kalkışmada yer alanların tüm talepleriyle uyumlu olan kümeler. Şayet onlar düşünsel olarak tesirli olursa özgürlük gayreti gerçek manasına kavuşur.
Çünkü İran’ın parçalanma tehlikesi var. Özgürlüğü kazandıktan daha sonra dağılmayı Tudeh ile Fedaiyan durdurabilir.
Anlamak isteyen bu iki örgütün yazdıklarına, yayınlarına baksın.