Cennet vatan her yeni gün yeni olaylara hamile. 2002 yılında 6 atan ekonomimizin gününüzde tek attığı şey prestiji. Kemal Sunal sinemaları tadında T.C. iktisadı panoramasında bu hafta yok yok…500’lük banknot, paradan sıfır atmak ve döviz yasakları.
Paradan sıfır atılması yüksek ve kronik enflasyon olduğu ortamlarda yapılır. Yatırım ve para siyasetlerine olan itimadı bir daha tesis etmeye fayda. Tek başına bir şey söz etmez. Belirli ekonomik, siyasi hatta ruhsal koşulların olması gerekir.
Dünya’dan örnekler
1980-2003 içinde yapılan 45 sıfır atma operasyonundan yalnızca 3’ü gelişmiş ülkelerde oldu. Birinci örnek Almanya, 1923’te tam 12 sıfır attı. Dönemsel olarak ele aldığımızda neoliberalizme geçiş sürecinin başlangıcı olan 80-84 devrinde yalnızca 3 operasyon yapılırken, 90-94 içinde 23 tane gerçekleşmiş. Yan etkisiz ilaç olmaz. Neoliberalizmin de yan tesirlerinden birisi de bu mu sanki?
Paradan sıfır attıktan daha sonra enflasyon
Uygulamaların birden fazla başarılıydı. 94’te Hırvatistan sıfır atma öncesinde %97,5 olan TÜFE’sini bir yıl ortasında %1,6’ya düşürdü. Estonya da %1000’i aşan enflasyonu 6 sene ortasında tek haneye düşürdü. İktisat alanındaki akranlarımızdan Brezilya ise hem 1993 tıpkı vakitte 1994’te sıfır atmak zorunda kalmasına karşın “derdine deva baytarı” burada bulamadı.
Paradan sıfır atmak aslında bir niyet beyanıdır. Belirli bir istikrar yahut kalkınma programı çerçevesinde ve gaye doğrultusunda yapılan dizi atılımın tamamlayıcısı niteliğindedir. 2002-2005 periyodunda tek haneli enflasyon maksadına yaklaşmak ismine yapılmıştı mesela. “YTL” ismiyle imaj tazelenirken 6 tane de sıfır atıldı. 2012’de istikrarı perçinlemek ismine yeni TL simgesi (₺) kullanılmaya başlandı. Lira ve Türkiye iktisadının “güven ve istikrar ortasında yükselen kıymet kavramı ön plana çıkarıldı. bununla birlikte para ünitemizin de bedel saklama aracı olarak inançlı liman haline geldiği vurgulandı. Bugün baktığımızda ise bunların hiç birinden eser bile yok. En büyük 20 iktisattan taze çıkış yaptık. Yalnızca iktisatta değil; eğitimden yargıya aklınıza gelebilecek her alanda bariz bir biçimde lig düştük.
İhracat nasıl etkilendi?
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı’nın açıklamasına göre 2004 yılında ihracatımızın yalnızca yüzde 1’i Türk lirası ile gerçekleştirilirken, 2017’nin 11 ayında toplam dış ticaretimizin yüzde 8,4’ünü kendi paramızla gerçekleştirdik. TOBB Lideri da sıfırların kalkmasıyla bağlantı kuvvetliğünün ortadan kalktığını savundu.
Borsanın yansısı
Türkiye’dilk evvel yakın geçmişte piçinden sıfır atan 9 ülkede endeks iki ayda ortalama %25,7 artmıştı. 2005’te yapılan sıfır atma operasyonu borsayı olumlu istikamette etkiledi.
Bugün yapılır mı?
Piyasa verilen kelamların tutulmasına değer verir. Türkiye hazırladığı Orta Vadeli Plan’dan fazlaca kısa bir süre daha sonra Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) diye ucube sistem ortaya attı. Faizi indireceğim diye çıkılan yolda kredi faizleri %30 düzeyini aştı. 2022 yıl sonu enflasyon amacını %5 olarak belirlerken varsayımını de %42,8 olarak güncelledi. (o da 28 Nisan’da oldu. Daha evvel %23,2’ydi) Üstelik TÜİK’in enflasyon hesabına bakılırsa %61’ken. ötürüsıyla ben üstteki başlığa bir soru daha ekliyorum. Yapılsa ne olur? Kimsenin iktisat idaresinde verilen kararların işe yarayacağı konusunda inancı yok.
500’lük banknot geliyor
Yazı boyunca paradan sıfır atılır mı diye tartışırken daha muhtemel bir suale geçmek istiyorum. 500’lük banknot gelir mi? Bunun için evvela nakdin ikamesi kartlara bakalım. Salgın öncesi temassız alışveriş limiti 100 lirayken 350 lira oldu. En son Şubat 2022’de 500 lira oldu. Gidişat aşikâr: 500’lük hatta 750’lik kağıt para niye olmasın? Hatta 50 kuruşluk madeni paranın maliyeti 2 lirayı aşarken, madeni 5 liranın olması işten bile değil.
Son kullanmaya başladığımız 8.emisyon cinsi paraların tedavüle girdiği vakitte sirkülasyonda bulunan paraların yarısına yakını 100’lük, 3’te1’ini 50’lik ve yaklaşık %16’sını 200’lük banknot oluşturuyordu. 100 ve 200’lük banknotların toplamı, bütün kağıt paraların %56’sı ediyordu. 2022 yılına geldiğimizde bu sayı %88 oldu.
20 yıl evvelki 200 liranın bugünkü bedeli 22 lira.
Bedelli iktisat muharriri Uğur Gürses T24’te yazdığı yazıda bu mevzuyu şahane özetlemiş:
“2009’da 200’lük banknotla alınan bir eseri birebir ölçüde almak için 2022 martında 1048 TL ödüyoruz. Bunun manası 5 adet 200’lük ve bir adet 50’lik banknot demek. 100’lük banknotla ödemek istersek; 10 adet 100’lük ve bir adet 50’lik. Fiyatlar genel düzeyinin 13 yılda 5 kattan fazla arttığı bir tablo var.”
Döviz yasağına hakikat mu gidiyoruz?
Geçmişte ince bir tınıyla kulağımızı çınlatan özgür piyasanın selası geçen hafta alınan iki kararla kendini düzgünden düzgüne hissettirdi.
Bunlardan birincisi Merkez Bankası, başkası de Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan.
Ticari krediler geçtiğimiz aylarda %100’den çok arttığı için MB ticari kredilerin zarurî karşılığında %10’luk artışa gitti. Bu oran kredilerin vaktine ve kredi büyümesine göre değişiklik gösterecek. Dolarizasyonun tavan yaptığı devirde KOBİ’ler ucuz fiyata aldıkları kredilerle döviz alıyor. En son halka açık bir şirket %15,65 faizle 8 milyon lira kredi çekerek parayı KKM’ye yatırdı. Vade sonunda 650 bin liradan fazla kâr elde etti.
Evet, galiba döviz yasağına gerçek gidiyoruz
19 Nisan’da yürürlüğe giren döviz yasağına göre; menkul değer satışına TL ile ödeme zaruriliği getirdi. Lakin yapılan ticari kontratların yahut faturaların döviz üzerinden yapılmasına mani bir durum yok. 100 bin liraya kadar da tuzlu cezası var.
Yasak uygulamaya konmadan sadece 7-8 saat evvel ilan edilirken içerik de tatmin edici değildi. 1 paragrafta kısa bir özet üzere yayınlandı. Husus bağlamında soru işaretleri artınca Hazine ve Maliye Bakanlığı 3 sayfalık basın açıklaması yapmak zorunda kaldı. bu biçimdelikle 19 Nisan’dan evvel yapılan mutabakatlar bildirimden muaf tutuldu. Yalnızca kararda değil, sonucun açıklanması da devlet ciddiyetine zıt.
“Türk Parası Değerini Koruma” çerçevesinde yapılan bu anlamsız baskının dolara olan talebi azaltmayacağını kime anlatsanız kavrayabilir. Fakat iktisat idaresi bunu anlamamak için hudutları zorlamaya devam ediyor.
Dahası var: BDDK
BDDK 27 Nisan tarihindeki yazısında bankalardan müşterilerle yabancı para süreç platformlarından yeni süreç yapılmamasını istedi. öne sürülen nedeni karardan da komik. Kelamda kredilerin rant elde etmek gayesiyle kullanılmasının önüne geçmek için bankalara hatırlatma yapılmış olduğunu belirtti. Daha bir gün evvel İktisat Bakanı gülerek %9 faizle sanayiciye kredi veriyoruz haydi alkışlasanıza tutumuyla aleni servet transferini ifşa ederken BDDK’nın bu atılımı de mum dikmiş oldu.
Toplumsal özgürlüklerin yanı sıra ekonomik özgürlüklerin kısıtlandığı Türkiye 2015’te en büyük 16.ekonomiydi. 2022’de 21.sıraya geriledi. Sözler kifayetsiz. Tabansız bir kuyuda düşüyoruz, gündüz gece…
Twitter @yagizkutayisik
KAYNAKLAR
Atilla Yeşilada: Paramız eriyor! Pekala bedelini nasıl koruyabiliriz?
Yabancıya da yüzde 4 garanti planı- dolar avında yeni etap
Paradan sıfır atılması yüksek ve kronik enflasyon olduğu ortamlarda yapılır. Yatırım ve para siyasetlerine olan itimadı bir daha tesis etmeye fayda. Tek başına bir şey söz etmez. Belirli ekonomik, siyasi hatta ruhsal koşulların olması gerekir.
Dünya’dan örnekler
1980-2003 içinde yapılan 45 sıfır atma operasyonundan yalnızca 3’ü gelişmiş ülkelerde oldu. Birinci örnek Almanya, 1923’te tam 12 sıfır attı. Dönemsel olarak ele aldığımızda neoliberalizme geçiş sürecinin başlangıcı olan 80-84 devrinde yalnızca 3 operasyon yapılırken, 90-94 içinde 23 tane gerçekleşmiş. Yan etkisiz ilaç olmaz. Neoliberalizmin de yan tesirlerinden birisi de bu mu sanki?
Paradan sıfır attıktan daha sonra enflasyon
Uygulamaların birden fazla başarılıydı. 94’te Hırvatistan sıfır atma öncesinde %97,5 olan TÜFE’sini bir yıl ortasında %1,6’ya düşürdü. Estonya da %1000’i aşan enflasyonu 6 sene ortasında tek haneye düşürdü. İktisat alanındaki akranlarımızdan Brezilya ise hem 1993 tıpkı vakitte 1994’te sıfır atmak zorunda kalmasına karşın “derdine deva baytarı” burada bulamadı.
Paradan sıfır atmak aslında bir niyet beyanıdır. Belirli bir istikrar yahut kalkınma programı çerçevesinde ve gaye doğrultusunda yapılan dizi atılımın tamamlayıcısı niteliğindedir. 2002-2005 periyodunda tek haneli enflasyon maksadına yaklaşmak ismine yapılmıştı mesela. “YTL” ismiyle imaj tazelenirken 6 tane de sıfır atıldı. 2012’de istikrarı perçinlemek ismine yeni TL simgesi (₺) kullanılmaya başlandı. Lira ve Türkiye iktisadının “güven ve istikrar ortasında yükselen kıymet kavramı ön plana çıkarıldı. bununla birlikte para ünitemizin de bedel saklama aracı olarak inançlı liman haline geldiği vurgulandı. Bugün baktığımızda ise bunların hiç birinden eser bile yok. En büyük 20 iktisattan taze çıkış yaptık. Yalnızca iktisatta değil; eğitimden yargıya aklınıza gelebilecek her alanda bariz bir biçimde lig düştük.
İhracat nasıl etkilendi?
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı’nın açıklamasına göre 2004 yılında ihracatımızın yalnızca yüzde 1’i Türk lirası ile gerçekleştirilirken, 2017’nin 11 ayında toplam dış ticaretimizin yüzde 8,4’ünü kendi paramızla gerçekleştirdik. TOBB Lideri da sıfırların kalkmasıyla bağlantı kuvvetliğünün ortadan kalktığını savundu.
Borsanın yansısı
Türkiye’dilk evvel yakın geçmişte piçinden sıfır atan 9 ülkede endeks iki ayda ortalama %25,7 artmıştı. 2005’te yapılan sıfır atma operasyonu borsayı olumlu istikamette etkiledi.
Bugün yapılır mı?
Piyasa verilen kelamların tutulmasına değer verir. Türkiye hazırladığı Orta Vadeli Plan’dan fazlaca kısa bir süre daha sonra Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) diye ucube sistem ortaya attı. Faizi indireceğim diye çıkılan yolda kredi faizleri %30 düzeyini aştı. 2022 yıl sonu enflasyon amacını %5 olarak belirlerken varsayımını de %42,8 olarak güncelledi. (o da 28 Nisan’da oldu. Daha evvel %23,2’ydi) Üstelik TÜİK’in enflasyon hesabına bakılırsa %61’ken. ötürüsıyla ben üstteki başlığa bir soru daha ekliyorum. Yapılsa ne olur? Kimsenin iktisat idaresinde verilen kararların işe yarayacağı konusunda inancı yok.
500’lük banknot geliyor
Yazı boyunca paradan sıfır atılır mı diye tartışırken daha muhtemel bir suale geçmek istiyorum. 500’lük banknot gelir mi? Bunun için evvela nakdin ikamesi kartlara bakalım. Salgın öncesi temassız alışveriş limiti 100 lirayken 350 lira oldu. En son Şubat 2022’de 500 lira oldu. Gidişat aşikâr: 500’lük hatta 750’lik kağıt para niye olmasın? Hatta 50 kuruşluk madeni paranın maliyeti 2 lirayı aşarken, madeni 5 liranın olması işten bile değil.
Son kullanmaya başladığımız 8.emisyon cinsi paraların tedavüle girdiği vakitte sirkülasyonda bulunan paraların yarısına yakını 100’lük, 3’te1’ini 50’lik ve yaklaşık %16’sını 200’lük banknot oluşturuyordu. 100 ve 200’lük banknotların toplamı, bütün kağıt paraların %56’sı ediyordu. 2022 yılına geldiğimizde bu sayı %88 oldu.
20 yıl evvelki 200 liranın bugünkü bedeli 22 lira.
Bedelli iktisat muharriri Uğur Gürses T24’te yazdığı yazıda bu mevzuyu şahane özetlemiş:
“2009’da 200’lük banknotla alınan bir eseri birebir ölçüde almak için 2022 martında 1048 TL ödüyoruz. Bunun manası 5 adet 200’lük ve bir adet 50’lik banknot demek. 100’lük banknotla ödemek istersek; 10 adet 100’lük ve bir adet 50’lik. Fiyatlar genel düzeyinin 13 yılda 5 kattan fazla arttığı bir tablo var.”
Döviz yasağına hakikat mu gidiyoruz?
Geçmişte ince bir tınıyla kulağımızı çınlatan özgür piyasanın selası geçen hafta alınan iki kararla kendini düzgünden düzgüne hissettirdi.
Bunlardan birincisi Merkez Bankası, başkası de Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan.
Ticari krediler geçtiğimiz aylarda %100’den çok arttığı için MB ticari kredilerin zarurî karşılığında %10’luk artışa gitti. Bu oran kredilerin vaktine ve kredi büyümesine göre değişiklik gösterecek. Dolarizasyonun tavan yaptığı devirde KOBİ’ler ucuz fiyata aldıkları kredilerle döviz alıyor. En son halka açık bir şirket %15,65 faizle 8 milyon lira kredi çekerek parayı KKM’ye yatırdı. Vade sonunda 650 bin liradan fazla kâr elde etti.
Evet, galiba döviz yasağına gerçek gidiyoruz
19 Nisan’da yürürlüğe giren döviz yasağına göre; menkul değer satışına TL ile ödeme zaruriliği getirdi. Lakin yapılan ticari kontratların yahut faturaların döviz üzerinden yapılmasına mani bir durum yok. 100 bin liraya kadar da tuzlu cezası var.
Yasak uygulamaya konmadan sadece 7-8 saat evvel ilan edilirken içerik de tatmin edici değildi. 1 paragrafta kısa bir özet üzere yayınlandı. Husus bağlamında soru işaretleri artınca Hazine ve Maliye Bakanlığı 3 sayfalık basın açıklaması yapmak zorunda kaldı. bu biçimdelikle 19 Nisan’dan evvel yapılan mutabakatlar bildirimden muaf tutuldu. Yalnızca kararda değil, sonucun açıklanması da devlet ciddiyetine zıt.
“Türk Parası Değerini Koruma” çerçevesinde yapılan bu anlamsız baskının dolara olan talebi azaltmayacağını kime anlatsanız kavrayabilir. Fakat iktisat idaresi bunu anlamamak için hudutları zorlamaya devam ediyor.
Dahası var: BDDK
BDDK 27 Nisan tarihindeki yazısında bankalardan müşterilerle yabancı para süreç platformlarından yeni süreç yapılmamasını istedi. öne sürülen nedeni karardan da komik. Kelamda kredilerin rant elde etmek gayesiyle kullanılmasının önüne geçmek için bankalara hatırlatma yapılmış olduğunu belirtti. Daha bir gün evvel İktisat Bakanı gülerek %9 faizle sanayiciye kredi veriyoruz haydi alkışlasanıza tutumuyla aleni servet transferini ifşa ederken BDDK’nın bu atılımı de mum dikmiş oldu.
Toplumsal özgürlüklerin yanı sıra ekonomik özgürlüklerin kısıtlandığı Türkiye 2015’te en büyük 16.ekonomiydi. 2022’de 21.sıraya geriledi. Sözler kifayetsiz. Tabansız bir kuyuda düşüyoruz, gündüz gece…
Twitter @yagizkutayisik
KAYNAKLAR
- DÜNYADA PARADAN SIFIR ATMA OPERASYONLARI VE YENİ TÜRK LİRASI, Yrd. Doç. Dr. Alpaslan Serel, Mevzuat Mecmuası Mart 2005
- 500’lük banknota yanlışsız,Uğur Gürses, T24
Atilla Yeşilada: Paramız eriyor! Pekala bedelini nasıl koruyabiliriz?
Yabancıya da yüzde 4 garanti planı- dolar avında yeni etap